Krucha sztuka, silna tradycja – przekrój historii czeskiego szkła

Krucha sztuka, silna tradycja - to kryształ w rękach czeskich mistrzów szklarstwa. Naród czeski może być dumny z wielu klejnotów, a jednym z nich jest oczywiście kryształ oraz jego artystyczna i przemysłowa obróbka. Ale jak to wszystko się stało? Jak dawno temu na ziemiach czeskich zakorzeniła się tradycja wyrobu szkła? Jak się to rozwinęło? Przyjrzyjmy się temu razem.

Kolebka życia nie tylko dla narodów

Szkło, podobnie jak cywilizacja, narodziło się w Mezopotamii, około III tysiąclecia p.n.e. AD Oczywiście, w tamtym czasie nie była to nawet w przybliżeniu taka forma, do jakiej jesteśmy przyzwyczajeni dzisiaj. Był on dość nieczysty i służył głównie do wyrobu koralików, które miały funkcję dekoracyjną. Koralik jest zatem historycznie pierwszym produktem wykonanym ze szkła. Ozdabia nasze życie od 5000 lat.

Dziękuję, Celtowie

Pierwsze szkło dotarło na nasze terytorium w postaci szklanych paciorków dzięki handlowi barterowemu z Bliskiego Wschodu około 4000 lat temu. Właściwa produkcja szkła rozpoczęła się znacznie później, bo w okresie lateńskim - 400 r. p.n.e. N. ja. A to zasługa Celtów (Boianów), którzy zamieszkiwali nasze tereny. Wytwarzali głównie przedmioty dekoracyjne, takie jak koraliki, bransoletki, wisiorki, perły ciągnione, naczynia, a prawdopodobnie nawet sztabki, które były przedmiotem wymiany. Dziękuję, Celtowie.

Pierwsze kroki hut szkła

Pierwsze wzmianki o szkle pochodzą z 1162 r. O „hutach szkła” wspomina się po 1250 r. Znajdowały się one na niezbadanych wówczas terenach zalesionych gór granicznych (Góry Łużyckie, Rudawy, Izery, ...), drewno było nieodłączną częścią rozwoju szklarstwa. Podobnie było w Kotlinie Czeskiej, gdzie znajdowały się złoża piasku kwarcowego i dużo wody, dwa inne istotne elementy rodzącego się rzemiosła szklarskiego.

Szkło w tamtych czasach było pełne bąbelków i miało typowy zielonożółty kolor, który zależał od zawartości tlenku żelaza i wapienia w piasku. Możliwe było i jest nadal określenie regionu, z którego pochodziło szkło, na podstawie jego „zielonego” lub „żółtego” odcienia. To szkło możesz znać jako Forest Glass, które jest niebiańsko czarujące i do dziś ma swoich wiernych wielbicieli.

Od około 1450 roku nawet najstarsze huty szkła produkowały szkło niemal przezroczyste, choć nadal zachowywało delikatny zielony lub żółty odcień. Wykorzystywano go do wyrobu witraży i kieliszków do wina. W okresie gotyku szkło było powszechnie używane do produkcji szklanych okien w rezydencjach i domach, i tak powstały praprzodki szklanych okien w formie, jaką znamy dzisiaj.

Szkło leśne, źródło Pexels

Renesans i materiał, który wszyscy kochali

Szkło z czasem stało się naprawdę popularnym materiałem. Przyciągało artystów i rzemieślników z całej Europy. Wszyscy go kochali. Dzięki temu, że szklarze w wolnym czasie wytwarzali przedmioty codziennego użytku, szkło rozpowszechniło się wśród zwykłych ludzi. Najwyższe klasy społeczne domagały się go ze względu na jego splendor i luksus. Rudolf II tak kochał szkło, że dwie rodziny szklarzy wyniósł do rangi szlacheckiej. Na czeskie szkło zaczął rosnąć popyt w całej Europie. W XVI wieku zaczęto na szeroką skalę dekorować przedmioty szklane za pomocą malowania, zdobienia, złocenia, kucia, grawerowania i cięcia.

Przedmioty zdobiono barwnymi malowidłami emaliowanymi i rycinami. Pierwsze głębokie grawerowanie wykonał niemiecki artysta Kašpar Lehmann, co dało początek sztuce cięcia szkła. Był również popyt na szkło kolorowe, nie tylko leśne, ale także białe, czerwone, niebieskie i czarne. Ale przede wszystkim przejrzysty - i tak narodził się czeski kryształ. Ponieważ ładnie wyglądał i był o wiele trwalszy od swoich poprzedników, stał się niezwykle pożądanym przedmiotem luksusowym. Dzięki niemu czeskie szklarstwo zyskało monopol na następne dwa stulecia.

fragment z prac Kašpara Lehmanna, źródło wikipedia.org

Kryształowy barok

W okresie baroku (XVII-XVIII w.) szkło czeskie przyćmiło nawet legendarną produkcję wenecką, stając się szczytem europejskich wynalazków. Po szkle cienkościennym przyszedł czas na szkło grubościenne. Barok był epoką przepychu, dlatego nie szczędzono wydatków na dekoracje. Stale ozdabiano je za pomocą rycin, cięć, kolorów, złota,... Teraz dodawano zdobienia za pomocą past uszczelniających w stylu Biedermeier. Typowe były filiżanki, czajniki i duże kielichy... Wielki rozkwit nastąpił także w Kamenickim Šenovie, kiedy zaczęto produkować żyrandole ze szklanymi wisiorami. Lampy te były duże, ciężkie i ostentacyjne. Zdobił najwspanialsze rezydencje w Europie i tak jest do dziś. Handel szkłem stale się rozwijał i powstawały tzw. firmy, które na szeroką skalę promowały czeskie szkło we wszystkich zakątkach naszego kontynentu. W tym czasie powstała także pracownia złotnicza Jablonec Bižuterie.

Zdjęcie ilustracyjne - bogate lampy kryształowe, źródło canva.com

Rewolucja przemysłowa

Wraz z nadejściem rewolucji przemysłowej, produkcja szkła przeszła kolejny ważny etap rozwoju. Wraz z rozwojem transportu kolejowego i odkryciem generatora Siemensa, huty szkła przestały być związane z miejscami o dużej powierzchni leśnej i przeniosły się do ośrodków przemysłowych naszego kraju, zwłaszcza w pobliżu kopalń węgla lub linii kolejowych. Nový Bor staje się miejscem rozwoju technologii szklarskiej. Postęp napędza wszystko do przodu i ujawnia dalszy potencjał. Z drugiej strony podejmowane są również wysiłki mające na celu podtrzymanie tradycji. Rękodzieło w połączeniu z nowymi możliwościami i procesami dało początek dalszemu rozwojowi sztuk stosowanych.

Kiedy nadchodzi stulecie 

Przełom XIX i XX wieku charakteryzował się secesją, która nie była tylko kierunkiem artystycznym, ale stylem życia. W 1900 roku w Paryżu odbyła się Wystawa Światowa, na której czescy szklarze byli licznie reprezentowani. Wielkim sukcesem i zaczątkiem dalszej chwały czeskiego szkła było zdobycie Grand Prix w swojej kategorii, które zdobyli czescy szklarze z huty Lötz w Klášterským Mlýnie. Nagrodę otrzymali za znakomitą pracę ze szkłem opalizującym, czyli szkłem opalizującym, które zmienia kolor odbić w zależności od kąta padania światła, co uzyskuje się poprzez nanoszenie oparów różnego rodzaju tlenków. Odkryto nowe procesy i technologie, z których jednym było zainstalowanie automatycznych maszyn do produkcji butelek firmy Owens lub wydajnej maszynowej produkcji szkła płaskiego. Czeskie szklarstwo osiągnęło szczyty świetności.

Wazon z opalizującego szkła, Klášterský Mlýn, 1898, źródło wikipedia.org

Czas wojny

Wraz z wybuchem I wojny światowej wiele mniejszych hut szkła przestało istnieć. Produkcja spadła o połowę. Chęć utrzymania pozycji lidera w światowym przemyśle szklarskim znalazła odzwierciedlenie w artystycznych wizualizacjach i projektach. W projektowaniu brali udział także najsłynniejsi czescy artyści, którzy wynieśli dekoratyzm do rangi nowego stylu - Art Deco. Dekoracje są głównie ozdobne, kolorowe i kontrastowe, podkreślone  cięciem.
Wraz z powstaniem nowej szkoły w Železnym Brodzie powstały pierwsze  figurki szklane. Pan Ladislav Prostředník z Dobruški jako pierwszy zastosował wzór  PK500  na swoich produktach. Dzięki niemu powstały najwspanialsze żyrandole, które do dziś zdobią wnętrza teatrów operowych w metropoliach europejskich i amerykańskich.

Artystyczną odpowiedzią na wyszukany styl Art Deco był funkcjonalizm. To jest całkowita sprzeczność. Funkcjonalizm skupiał się na celu, praktyczności i prostocie, w których tkwi piękno. Styl ten charakteryzował się przejrzystością kształtów, czystością linii oraz inspiracją podstawowymi figurami geometrycznymi – sześcianami, walcami, stożkami i ich kombinacjami (Metelák, Smrčková).

Karafka w stylu art déco, źródło wikipedia.org

Po 1945 roku

Po wojnach przemysł szklarski nie radził sobie najlepiej. W wyniku działań ZSRR większość hut szkła została znacjonalizowana, co zmieniło całą strukturę organizacji produkcji szkła. Centralna huta szkła przyjęła nazwę Crystalex i zrzeszała ponad 50 firm szklarskich. Kwatera główna tego kolosa znajdowała się w Nowym Borze. Rynek na Zachód został zamknięty z dnia na dzień, a wszystko trafiło do krajów bloku wschodniego. Szklarstwo bardzo ucierpiało na skutek tych zmian w dziedzinie sztuki. Ilość była ważniejsza od jakości. Rozpoczęła się zautomatyzowana produkcja szkła użytkowego.

50. i lata 60-te

Odpowiedzią na tę sytuację był ruch projektowy lat 50. i 60. XX wieku, w którym powstały  arcydzieła  i pierwsze szklane rzeźby. Centrum tej imprezy znajdowało się w Kamenickým Šenovie, Novym Borze i Železnym Brodzie. Akademia Sztuk Pięknych, Architektury i Projektowania w Pradze wniosła w tym czasie wielki wkład w rozwój czeskiego wzornictwa szkła. W tym okresie prowadzono także badania technologiczne, których zastosowanie w praktyce pozwoliło na uzyskanie szkła ognioodpornego, włókna ciągłego, szkła piankowego, szkła float, szkła optycznego,...

Po aksamitnej rewolucji

I nastąpiła ogromna zmiana. Ponownie. Przemysł szklarski podlega stopniowej prywatyzacji hut szkła. Gigantyczny Crystalex rozpadł się. Poszczególne huty szkła kontynuowały produkcję własnego szkła. Oczywiście, część z nich niestety zniknęła lub połączyła się z innymi, mniejszymi jednostkami. Nie miało to jednak żadnego dramatycznego czy negatywnego wpływu na twórczość artystyczną tamtego okresu. Aż do końca tysiąclecia hutnictwo szkła dryfowało z powodu bezwładności, wszystko musiało się uspokoić i dostosować na nowo do wielkiej zmiany, jaką było otwarcie się Zachodu i upadek scentralizowanych hut szkła.

Nowe tysiąclecie

Z nadejściem nowego tysiąclecia produkcja szkła ręcznie robionego zaczęła znacząco spadać, zagrażając tradycji i człowieczeństwu, które niewątpliwie należą do szkła. Zbliżający się kryzys gospodarczy i słabnąca gospodarka stały się przyczynami napływu bardzo taniego i niskiej jakości szkła z Azji. W związku z tym nastąpił wzrost zautomatyzowanej i maszynowej produkcji, dzięki czemu czeskie huty szkła mogą ekonomicznie sprostać tej konkurencji.

Z powodu automatyzacji i maszynowej produkcji huty szkła zaczęły masowo zwalniać swoich pracowników. Nie było już miejsca na pracę ręczną i kontakt z człowiekiem. Trudno było zgromadzić odpowiednią liczbę jednostek, najważniejsze było przetrwanie zalewu konkurencyjnej produkcji z Azji. Zniknęło wiele ważnych hut szkła, które specjalizowały się w ręcznej produkcji.

Rozwój przemysłu szklarskiego można było zaobserwować również poza granicami Republiki Czeskiej, a ucierpiała na tym cała Europa.

Drugi oddech 

Po brutalnej selekcji działających hut szkła, wielu ich właścicieli zaprzestało działalności i odmówiło kontynuowania szalonego wyścigu ze Wschodem. Nie chcieli rezygnować z tradycji i piękna ręcznie wytwarzanego szkła. Odmówili zamknięcia działalności, ogłoszenia upadłości i poddania się. Dlatego skupili swoją uwagę na wytwarzaniu arcydzieł i wyrobów studyjnych o zapierających dech w piersiach wzorach lub pięknych, luksusowych przedmiotów użytkowych z ołowiu i szlifowanego kryształu. Emocje, sztuka, kontakt z ludźmi i tradycja powróciły do ​​szkła.

Po 5000 lat rozwoju produkcja szkła osiągnęła obecnie szczyt swoich możliwości. Historyczne niepowodzenia i trudności jedynie wzmocniły jego pozycję w świecie sztuki stosowanej. Produkcja szkła przeżywa obecnie rozkwit artystyczny i wzorniczy.

Pozostaje to krucha sztuka z SOLIDNĄ tradycją.

Szkło znów przechodzi przez ludzkie ręce, tak właśnie powinno być.

Obecnie czeska produkcja szkła koncentruje się na maszynowej produkcji konsumenckiej oraz ręcznej i artystycznej produkcji o jakości studyjnej. Wisienką na torcie czeskiego szklarstwa jest kolorowy  kryształ odbiorczy, który nadal można wytwarzać tylko ręcznie, dlatego jest on jednocześnie najcenniejszy i najtrudniejszy w produkcji. Zanim dotrze do Twojego domu, przejdzie przez niewiarygodnie dużą liczbę rąk. Napisaliśmy artykuł o całej jego podróży.

Ręczna produkcja akceptowanego kryształu i jego podróż z huty do Twojego domu

Otrzymany kryształ jest wielkiej piękności, ale jego wykonanie jest dość pracochłonne. Potrzeba dziesiątek godzin i setek rąk, aby ten kawałek kryształu przeszedł przez całą drogę zanim stanie się finalnym produktem. Przyjdź i zobacz z nami podróż z huty do Twojego domu.